Gezegenimizde o kadar eşit olmayan bir gıda dağılımı var ki, insanların yüzde 15’i aç iken, yüzde 20’si obez.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), obeziteyi vücutta aşırı veya anormal yağ birikimi olarak tanımlıyor. Yani bol gıda, yanlış beslenme!
Obezite ölçümünde; vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun karesine (cm²) oranı olarak ifade edilen vücut kütle endeksi kullanılıyor.
Dünya Obezite Günü 4 Mart öncesinde, tıp dergisi Lancet’te yayımlanan bir çalışmada; 1990 yılında dünyada yaklaşık 226 milyon obez yetişkin, ergen ve çocuk olduğu, bu sayının 2022’de 1 milyar 38 milyona yükseldiği belirtiliyor. 2022 yılındaki obezlerin 505 milyonu kadın, 374 milyonu erkek ve 159 milyonu çocuk ve ergenlerden oluşuyor.
Obezite insan sağlığını tehdit eden en kritik hastalıklardan biri olarak nitelendiriliyor, diyabet 2 (tip2 şeker hastalığı) hastalığı başta olmak üzere birçok hastalığın da tetikleyicisi. Küresel bir salgın olarak görülüyor, 2035 yılı itibariyle dünya nüfusunun yarısının obez olacağı yönünde karamsar tahminler var.
Obezite ülkemizde her üç kişiden birinin sağlığını tehdit ediyor, 200 ülke arasında Türkiye kadınlarda 42.’inci, erkeklerde 60.’ıncı sırada yer alıyor.
Dünyada her yıl 4,7 milyon kişi obezite ile ilişkilendirilen hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor, nedeni olduğu diyabet II hastalığının dünyadaki 2017 yılı sağlık harcamaları 327 milyar dolar iken, 2023 yılında bu rakam 453 milyar dolara ulaşıyor.
Virginia Tech. Beslenme Bölümü araştırmacılarından Prof. Dongmin Liu, “Bugüne dek yaşam biçiminde yapılan değişiklikler ve kamu sağlığı önlemleri diyabet II hastalığının en önde gelen çekince unsurlarından biri olan ve giderek yaygınlaşan obeziteye karşı kısıtlı bir etki yarattı. Piyasadaki obezite ilaçları kilo verme ve kiloları koruma açısından etkili olamadıkları gibi, uzun erimde çok ciddi yan etkiler de yaratabiliyorlar. Amacımız metabolik bozuklukların ve diyabet II hastalığının önlenmesini sağlayacak, çok hedefli, aynı zamanda güvenli ve daha ucuz çözümler geliştirmekti.” diyor.
Diyabet II hastalığına çözüm bulmak amacıyla işe koyulan Prof. Liu ve arkadaşları doğal ürünlerden biyoaktif bileşenler geliştirmeye odaklandılar. Araştırmacılar daha önce bedenin pankreas, kas, yağ dokuları ve karaciğer gibi etkin biçimde metabolizmayı düzenleyen bölümlerindeki doğal bileşenlerde belli moleküler hedeflerin izlerini sürmüşlerdi. Ancak doğal ürünlerin etkin maddesinin bedendeki emilim hızı (biyoyararlanımı) genelde çok iyi olmadığından, bunun yerine bağırsaktaki hormon salınımını hedef alarak metabolik işlevi dolaylı bir biçimde düzenlemenin yollarını araştırmaya karar verdiler.
İlk aşamada, yemek sırasında salgılanan iki metabolik hormonu içeren L-hücrelerini etkileyen doğal bileşenleri belirlemeye çalıştılar.
GLP-1 ve PYY adıyla bilinen bu iki hormon, tokluk duygusu yaratmak ve aşırı yemek yemeyi önlemenin dışında, kan şekeri düzeyleri ve metabolizmayı denetlemek için de birlikte iş görürler. Çalışma kapsamında yürütülen tarama sürecinde, olgun zeytin ve sızma zeytinyağında doğal olarak bulunan elenolik asit adlı bileşimin bu iki hormonun salgılanmasına yol açabileceğine tanık oldular. Bileşimin obez farelerde denenmesi sonucunda, ağızdan elenolik asit verilen obez farelerin metabolik sağlığında iyileşme, kan şekeri düzeyleri ve insülin direncinde dört beş haftalık bir uygulama sonucunda sağlıklı farelerle kıyaslanabilecek düzeylere düştüğü görüldü.
Elenolik asidin obez fareler üzerindeki şeker düşürücü etkisinin liraglufid adlı iğnenin etkisine eşit, diyabet II hastalığında en çok önerilen ve ağızdan alınan metformin adlı ilaçtan da daha etkili olduğu tespit edildi.
Elenolik asidin besin alımını ciddi oranda azaltıp, kilo vermeye yardımcı olması etkisi, GLP-1 ve PYY hormonlarının dolaşım düzeyindeki iyileşme ve hipotalamustaki agouti-ilişkili peptid düzeylerindeki düşüşten kaynaklanıyor.
Bulgular zeytinin içerdiği elenolik asit adlı bileşimin kan şekeri düzeylerini ciddi oranda düşürüp, kilo vermeye yardımcı olduğunu ortaya koyarken, obezite ve diyabet II hastalığına karşı etkili olabilecek güvenli ve herkesin ulaşabileceği denli ucuz doğal ürünlerin gerçekleştirilebileceğine işaret ediyor.
Zeytindeki mucize…
Kaynak: Herkese Bilim Teknoloji, Sayı 434, sayfa: 14
Necdet BUZBAŞ
TOBB Gıda Meclisi Başkanı
