6 Şubat 2023, Saat 4.17…
Büyük bir deprem yaşadık. Memleket başımıza yıkıldı. Çok canlar kaybettik, çok sayıda yaralımız var… Öncelikle hepimizin başı sağ olsun ve geçmiş olsun.
Depremde ilk üç gün Ulusal Afet Müdahale Organizasyonu[1] çalışmadı, çalıştırılamadı. Gönüllüler, sivil toplum kuruluşları çalıştı; deprem bölgesine ulaştılar ve diğer pek çok sorunun yanı sıra can kurtarma ve kurtulan ve kurtarılan canların devamlılığı için beslenme sorununu çözmeye başladılar. Büyük bir birlik beraberlik örneği gösterdik. Herkes olanaksızı başarmaya ve can derdinde olan, enkaz altında kalan insanlara yardım etmeye çalıştı. Ancak gönüllüler ve sivil toplum kuruluşları özellikle gıda yardımı/beslenme için daha önceden yayımlanmış hiç bir yönlendirici, bilgilendirici broşür, eğitim, web sitesi bulamadı.
Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (TARAP) 2022-2030[2] bize sadece 4 yerde gıda sözcüğü geçen yer sunuyor:
- Kuraklık ve su stresinin çok ciddi ekonomik, çevresel ve sosyal etkileri olmakla birlikte bunun sonucunda insan sağlığı ve gıda güvenliği olumsuz etkilenebilmektedir.
- Sınır ötesine yönelik barınma, sağlık, gıda hizmeti yardımlarının teşvik edilmesi
- Salgın hastalıkların risklerinin azaltılması için halkın, gıda yetiştiricilerinin, gıda satıcı ve toptancılarının bilgilendirmesine finansal kaynak sağlanması
- Gümrüklerden salgın yapma riski taşıyan hayvan, su, gıda tohum vb. etkenlere karşı önlemlerin alınması
Türk Kızılayı Afetlerde Beslenme Hizmetleri Kılavuzu (2017) ise oldukça kapsamlı ve detaylı hazırlanmış 88 sayfa bir kitap. Besin güvenliği başlığı Bölüm 3’te yer alıyor. Baştan sona okuyunca doğal afetler ya da elektrik kesintisi gibi durumlarda nasıl davranacağımıza ilişkin bir bilgi bulunmuyor. Kaldı ki bu kitabı gönüllüler ne zaman ve ne kadar hızlı okuyup uygulayabileceği şüpheli görünüyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı 2021 yılı Faaliyet Raporunda ise deprem kelimesi üç yerde geçmektedir ve hiçbiri gıda güvenliği ile ilgili değildir. Doğal afetler ile ilgili ise yalnızca herhangi bir doğal afet sonrası için kısa bir bilgi yer almaktadır. Tarım ve Orman Bakanlığı web sitesinde deprem sözcüğü araştırıldığında ise herhangi bir bilgiye ulaşılamamaktadır.
Beslenme; canlılığın gerekliliğini yerine getirmek ve metabolizma faaliyetlerini sürdürebilmek için gereken besin maddelerinin ve enerji kaynağının dış ortamdan alınması faaliyetidir[3]. Gıdalar, bedende gerçekleşen kimyasal tepkimeler için gerekli enerjinin yanı sıra bedene destek olan, hücrelerin oluşması ve yenilenmesi için gereken maddeleri de sağlar. Deprem, sel, yangın veya elektrik kesintisi gibi acil durumlar öncesinde, sırasında ve sonrasında gıdaları nasıl güvende tutacağınızı bilmek önemlidir.
Doğal afetlerden biri olan deprem öncesinde ve sonrasında gıda ihtiyacının karşılanması, sürdürülebilirliğinin sağlanması hayati önem taşır. Depremzedelere, deprem sonrasında kısa sürede temiz su ve mikrobiyolojik olarak güvenli gıda sağlanması ve enerji, protein ve vitamin ihtiyaçlarının karşılanması gerekmektedir. Ayrıca özel diyet ihtiyacı olan depremzedelerin olması mümkündür ve bu desteğin uzmanlar tarafından sağlanarak depremzedelerin acil ve uzun dönem sağlık durumlarının takip edilmesi önemlidir. Türkiye’de 2021 yılında yapılan bir araştırmada[4], tüm Dünya’da gerçekleşen ve ekonomik, psikolojik ve fizyolojik olarak ağır hasarlar veren yüksek şiddetli depremler sonrasında ortaya çıkan sağlık sorunları, beslenme problemleri ve bu olumsuz durumlarda yapılması gereken müdahaleler tartışılmıştır. Bu sonuçlar deprem anından itibaren yapılan müdahalelerin ve fiziksel, psikolojik, beslenme açısından tutumların önemine dikkat çekmektedir. Bu bilgiler doğrultusunda ülkemizde herhangi bir afet sonrası karşılaşılabilecek sorunlara karşın önlemlerin önceden alınması, afet politikasının oluşturulması ve herhangi bir afet durumuna karşın acil özel diyet sistemlerinin oluşturulması gerektiği vurgulanmaktadır.
Birçok ülkeye ait Gıda Güvenliği web siteleri incelendiğinde afet ve acil durumlar öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılacaklar çok detaylıca belirlenmiş ve yerel halk ve kuruluşlar ile paylaşılmış durumda. Birçok bilgilendirici tablolar, broşürler, el kitapçıkları ve kısa videolar ve detaylı web siteleri bulmak mümkün.
Türkçe arama yaptığımızda “Doğal Afette Gıda Güvenliği” başlığı altında “Deprem Çadır Toplanma Alanları Dikkat Edilmesi Gerekenler” başlıklı ve 13.02.2023 tarihli TMMOB Gıda Mühendisleri Odası posterine ulaşabiliyorsunuz. Ayrıca Hacettepe Üniversitesinin yayınladığı Afetlerde Gıda Güvenliği[5] ve bir startup tarafından yayımlanan “Deprem: Afetlerde Gıda Güvenliği Nasıl Sağlanır” başlıklı bir web sayfası var. HASUDER (Halk Sağlığı Uzmanları Derneği) gibi birkaç dernek açıklamaları ve bazı haberlere de ulaşabiliyorsunuz.
Ancak, afet ve acil durumlara müdahalede ihtiyaç duyulacak tüm güç ve kaynakları ulusal ve yerel düzeyde gıda tedariki ve gıda güvenliğini açısından planlanmasına rastlamak çok zor. Söz konusu güç ve kaynakların lojistiğinin gıda güvenliği de düşünülerek nasıl yapılacağına dair halkla paylaşılan bir bilgi bulunmuyor. Deprem öncesinden bugünler için güvenli saklanan gıdaların depremzedelere ulaştırılması koordinasyonunda kimin sorumlu ve kimin destek çözüm ortakları olacağına dair bir program, uygulama esaslarına ulaşılamıyor. Özelikle yerel düzeyde sorumlu birimlerin görev ve sorumlulukları ile planlama esaslarını belirlenirken gıda tedariki ve gıda güvenliği başlıkları görünmüyor. Tabii Mevzuat[6] açık, ulaşılabiliyor.
Afet ve acil durumda gıda tedariki ve gıda güvenliği konusunda sorun var…
Sorunu çözmek mümkündü. Çözemedik, çözemediğimizi gördük. Şimdi deprem bölgesini ve gelen haberleri izledikçe, dinledikçe çok üzülüyorum. Çok büyük bir afet/felaket yaşadık, yaşıyoruz. Kahramanmaraş-Pazarcık depreminde binlerce insanımızı kaybettik. Yüzbinlerce insan evsiz kaldı ve halen birçok sorun çözümlenemedi. Gerçekten çok acı, zor bir durum. Toplum, elinden geldiğince, gücünün yettiğince çeşitli biçimlerde dayanışma içinde yardımlaşmaya çalışıyor.
Her zaman olduğu gibi yaşanan felaketlerden ders çıkarmak gerekli. Derslerimizden biri de afet ve acil durumlarda gıda tedariki ve gıda güvenliği başlıkları olmalıdır. Deprem, sel, yangın veya elektrik kesintisi gibi acil durumlar öncesinde, sırasında ve sonrasında gıdaları nasıl güvende tutacağınızı bilmek önemlidir. Gıda tedariki sisteminin deprem, sel, yangın veya elektrik kesintisi gibi acil durumlar öncesinde, sırasında ve sonrasında tanımlanmış ve işlerliği test edilmiş olmalıdır.
[1] https://www.kizilay.org.tr/Upload/Dokuman/Dosya/86107045_afetlerde-beslenme-hizmetleri-kilavuzu.pdf
[2] https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/28032022-TARAP-kitap_V6.pdf
[3]https://www.kizilay.org.tr/Upload/Dokuman/Dosya/86107045_afetlerde-beslenme-hizmetleri-kilavuzu.pdf
[4] Özcan, F. Ö. & Ateş Duru, Ö. (2021). Doğal afetlerde gıda ihtiyaç durumunun değerlendirilmesi ve beslenme müdahaleleri: Deprem örnekleri açısından incelenmesi . Sağlık Akademisyenleri Dergisi , 8 (4) , 337-341 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/sagakaderg/issue/66017/882296
[5] http://www.hastane.hacettepe.edu.tr/img/deprem/afetlere-yonelik-bilgi-notlari/9-notgida.pdf
[6] https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa/MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=3&MevzuatNo=20135703&MevzuatTertip=5
