DÜNYA GIDA GÜVENLİĞİ GÜNÜ

(“2024 YILI TEMASI BEKLENMEDİK DURUMLARA HAZIRLIKLI OLUN”)

Prof. Dr. Nevzat ARTIK

Gıda Güvenliği Uzmanı

Ankara Üniversitesi Müh. Fak. Gıda Müh. Bölümü/ANKARA

Gıda güvenliği; hükümetler, üreticiler ve tüketiciler arasında ortak bir halk sağlığı sorumluluğudur. Tükettiğimiz gıdanın güvenli olmasını ve sağlığımıza zarar vermemesini sağlamak için çiftlikten sofraya herkese görev düşüyor. “Dünya Gıda Güvenliği Günü “aracılığıyla DSÖ, gıda güvenliğini kamunun gündeminde ana akım haline getirme ve küresel olarak gıda kaynaklı hastalıkların yükünü azaltma çabalarını sürdürmektedir. 7 Haziran 2024 Dünya Gıda Güvenliği Günü’nde gıda güvenliği olaylarına dikkat çekilmiştir. Bu yılın teması, ne kadar hafif veya ciddi olursa olsun, gıda güvenliği olaylarına hazırlıklı olmanın öneminin altı çizilmiştir. Gıda güvenliği olayları, gıda tüketimiyle ilişkili potansiyel veya doğrulanmış sağlık riskinin olduğu durumlardır. Örneğin kazalar, yetersiz gıda kontrolleri, gıda sahtekarlığı veya doğal olaylar nedeniyle bir gıda arz riski meydana gelebilir. Gıda güvenliği olaylarını yönetmeye hazır olmak, politika yapıcıların, gıda güvenliği yetkililerinin, çiftçilerin ve gıda işletmecilerinin özel çabalarını gerektirirken, tüketiciler de aktif bir rol oynamak zorundadır. En iyi denetçi bilinçli tüketicidir.

Gıda güvenliği, bütün insanların her zaman aktif ve sağlıklı bir yaşam için gerekli olan gıda ihtiyaçlarını ve gıda önceliklerini karşılayabilmek amacıyla yeterli, sağlıklı, güvenli ve besleyici gıdaya fiziksel ve ekonomik bakımdan sürekli erişebilmeleri durumudur.

Gıda güvenliğinin dört boyutu bulunmaktadır ve gıda güvenliğinin sağlanması için bu dört boyutun aynı anda gerçekleşmesi gerekmektedir: Bunlar, gıdanın bulunabilirliği, gıdaya ulaşılabilirlik, gıdanın kalitesi ve güvenliği olup ilk üç boyutun istikrarlı bir şekilde sürdürülmesidir. “Gıda güvenliği” kavramı sıklıkla gıda güvenilirliği kavramı ile karıştırılmaktadır. Gıda güvenliği, gıda güvenilirliğini de içine alan ve gıda miktarının yeterliliği, gıdaya ekonomik ve fiziksel ulaşım ve tüm bunların istikrarlı olması anlamına gelen geniş bir kapsamı ifade etmektedir.

Gıda güvenliği aynı zamanda bir “hak” olup; herkesin yeterli, güvenli ve güvenli gıdaya kolayca ve sürdürülebilir bir şekilde ulaşma hakkı olarak da tanımlanabilir. Gıda Hakkı; dini, dili, rengi, cinsiyeti ve milliyeti ne olursa olsun her insanın en temel hakkıdır. Bu birincil hakkın sağlık hakkı ile işler hale gelebilmesi için; gıdaya erişmenin yanında, var olan gıdanın da insan sağlığına tehdit oluşturmayacak şekilde korunması gerekmektedir.

Dünya Gıda Güvenliği Günü, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ortaklaşa düzenleniyor ve gıda kaynaklı risklerin önlenmesine, tespit edilmesine ve yönetilmesine yardımcı olmak, gıda üretimine katkıda bulunmak için dikkat çekmeyi ve eyleme ilham vermeyi amaçlıyor. Güvenlik, insan sağlığı, ekonomik refah, tarım, pazara erişim, turizm ve sürdürülebilir kalkınma. Gıda güvenli olmadığında insanlar sağlıklı kalmak, öğrenmek veya çalışmak için ihtiyaç duydukları besinleri tüketemezler. Her yıl 600 milyondan fazla insan bulaşmış ve kirlenmiş gıdaları tükettikten sonra hastalanıyor ve 420.000 kişi yaşamını kaybediyor. Üreticiden tüketiciye kadar gıda zincirinde gıda güvenliğine öncelik verildiği takdirde bu hastalıklar ve ölümler büyük ölçüde önlenebilir. Bu, kim olursanız olun veya ne yaparsanız yapın, gıdanın güvenli bir şekilde tüketilmesini sağlamada önemli bir rol oynadığınız anlamına gelir; Gıda güvenliği herkesin işidir.

GIDA GÜVENLİĞİNDE DEĞİŞİM

2004 yılında Codex Alimentarius Komisyonu revize edildi “Bilgi Değişimine İlişkin İlke ve Esaslar” Gıda Güvenliği Acil Durumlarda Bilgilendirme” Üye Devletlere resmi seçim yapmalarını tavsiye etmek sırasında bilgi alışverişinde bulunmak için iletişim noktaları uluslararası gıda güvenliği acil durumları konuları revize edildi.

Bu amaçla FAO/WHO Uluslararası Gıda Güvenliği Otoriteleri Ağı (İNFOSAN) devreye alındı. Bugün INFOSAN 189 ülkeden oluşan küresel bir ağ ve üyeleri tarafından ortaklaşa yönetilen ulusal gıda güvenliği otoriteleri FAO ve WHO INFOSAN hızlı bilgi alışverişini kolaylaştırmaktadır. Gıda güvenliği etkinlikleri sırasında “bilgilendirme” ve risk yönetimi tedbirlerinin uygulanması gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi ve hayat kurtarmak temel amaçtır. Bu konuda hükümetlere düşen görevler şunlardır: gıda güvenliğini geliştirmeyi taahhüt etmek veya ulusal gıda güvenliğinin güncellenmesi acil müdahale planları ulusal gıdayı güçlendirmek kontrol sistemleri gözetimi artırmak ve koordinasyon kapasiteleri ile iletişimi geliştirmektir.

Gıda işletmelerinin gıda güvenliği konusunda görevleri bulunmaktadır. Bunlar gıda güvenliğini artırmak için yönetim planları yapmak” öğrenilen dersleri” paylaşmak ve iş birliği içinde çalışmaktır.

Tüketiciler gıda güvenliği konusunda şu katkıyı sağlayabilir. Gıda güvenliği konusunda farkındalık yaratmak ve tüketicilerin gıda güvenliği farkındalığını artırmaktır. Güvenli gıdayı satın almayan tüketici kamu otoritesine yardımcı olmaktır.

GIDA GÜVENLİĞİ KONUSUNDA ANAHTAR MESAJLAR

Hazırlık önemlidir

Beklenmedik bir durum gerçekleştiğinde hazırlıklı olmak çok önemlidir. Ulusal gıda güvenliği acil durumu müdahale planları ve güçlendirilmiş/güçlü gözetim sistemleri hazırlanması ve takibi gereklidir.

Çok sektörlü iş birliği etkili sonuç sağlar

Gıda güvenliği ortak sorumluluk gerektirir herkesi etkileyen konularda iş birliği zorunludur. Hükümet genelinde koordineli bir yaklaşım kuruluşlar, ulusal otoriteler ve gıda endüstrisi, gıda güvenliği konusundaki olumsuzlukların halk sağlığı üzerindeki etkilerini en aza indirilmesi için sürekli çalışmalıdır.

Hızlı değişim bilgi hayat kurtarır

Arasında hızlı ve doğru bilgi paylaşımı Hükümet dahil tüm ilgili paydaşlar, gıda denetim hizmetleri, gıda işletmeleri, gıda laboratuvarları, uluslararası kuruluşlar iş birliği yaparak gıda güvenliği konusundaki olumsuzlukları giderilerek yaşam kurtarır.

Etkili iletişim gıda güvenliğini korur
Gıda temini doğru, açık ve zamanında sağlamak dahil olmak üzere paydaşlara bilgi verilmesi gıda çalışanları, medya ve kamuoyunun inancının korunmasına yardımcı olmalıdır. Gıda tedariki ve daha fazla hastalığın önlenmesi için bu konu çok elzemdir.
Gıda güvenliği yönetim planları tüketicilerin korunmasına yardımcı olur
Gıda üreticileri, ithalatçıları, imalatçıları, dağıtıcı ve perakendecilerin hepsinin sahip gıda güvenliği konusunda bilgili olmalıdır. Düzenli olarak güncellenen gıda güvenliği sistemi halk sağlığını korumaya yönelik planlar içermeli ve duruma göre güncellenmelidir.
Gıdanın belirleyici eylemi operatörler herkese fayda sağlar
Gıda endüstrisi paydaşları risklere hazır olmalı acil müdahale planlarını uygulama konusunda hazırlıklı olmalıdır. Riskli ürünlerin geri çekilme prosedürleri hazır olmalıdır. Gıda güvenliği izlenebilirlik ile kontrol etkinliği artırılmış olur.
Herkes risk yöneticisidir
Herkes gıda güvenliği risklerini bilerek gıda seçimi yapmalıdır. Bu şekilde riskli ürünler tercih edilmediği için miktar olarak azalacaktır.

GIDA GÜVENLİĞİ KONUSUNDA GERÇEKLER ve RAKAMLAR

Gıda Güvenliği olaylar sadece bundan kaynaklanmıyor

Gıda kaynaklı hastalık. Bir beklenmeyen olay bu yol açabilir kirlenme veya neden gıdalarda bir bozulma gibi güvenlik kontrolleri elektrik kesintisi veya su baskını

2004 yılında kurulduğundan bu yana, FAO/WHO Uluslararası Gıda Güvenliği Yetkililer Ağ (İNFOSAN) hızlı çalışmayı kolaylaştırdı bilgi alışverişi sınırlar arasında ve arasında binlerce üye arasında hatta gıda güvenliği ağı kurularak güvenli, gıdaya erişimi kolaylaştırmaktadır.

Gıda kontrol sistemleri

Ulusal gıda kontrol sistemi, bir ülkede mevcut olan gıdanın güvenli, kaliteli ve insan tüketimine uygun olmasını, gıda güvenliği ve kalite gerekliliklerine uygun olmasını ve yasaların öngördüğü şekilde dürüst ve doğru bir şekilde etiketlenmesini sağlamaktadır.. Bu nedenle, gıda kontrol sistemleri tüketicilerin sağlığını ve güvenliğini korur ve hem ulusal hem de uluslararası ticareti yapılan gıdaların güvenliğinin ve kalitesinin güvence altına alınmasına yardımcı olur.

Gıda Güvenliği Neden Önemlidir

Bir ülkenin vatandaşlarının sağlığını korumak, bir hükümetin temel rollerinden biridir ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin (SKH) gerçekleştirilmesiyle yakından ilişkilidir. Aynı zamanda, gıda kontrolü, gıda zincirindeki tüm paydaşların ekonomik fırsatlarını teşvik etmek için önemlidir. Gıda teknolojilerinin hızla değiştiği ve küresel gıda ticaretinin sürekli arttığı bir çağda, gıda zincirinin tamamı boyunca gıda kaynaklı tehlikelerin kontrol altına alınması halk sağlığı açısından çok önemlidir. 21. yüzyılda ortaya çıkan karmaşık zorluklarla başa çıkabilmek için gıda kontrol sistemlerinin en son gelişmelerle güncel olması, risk analizi kavramına dayalı olarak çalışması ve Codex Alimentarius tarafından geliştirilen uluslararası standartlar ve en iyi uygulamalarla uyumlu hale getirilmesi gerekli olup gıda güvenliğinin en önemli konusudur.

Gıda güvenliğiyle ilgili acil durumlara hazırlanmayı ve yönetmeyi amaçlayan programlar uygulanmalıdır. Gıda kaynaklı hastalık sürveyans sistemleriyle uygun bağlantılar, tüketiciye kadar bütün bir zincir yaklaşımı sağlamak ve ihtiyaç halinde hem yukarı yönde (bir salgının kaynağının belirlenmesi) hem de aşağı yönde (bir salgının kaynağının belirlenmesi) gıda güvenliği olaylarını ve acil durumlarını uygun şekilde ele almak için anahtardır. Risk altındaki popülasyonu tanımlayabilme). Yetkili makamların düzenleyici yetkileri kapsamında gerçekleştirdiği zorunlu faaliyetlere ek olarak, bu sistemin “düzenleyici olmayan” faaliyetlerinin de dikkate alınması gerekir. Ayrıca, gıda güvenliği konusunda mevcut ve yeni ortaya çıkan zorlukları yönetmek için, bir gıda kontrol sisteminin kanıtlara ve bilime dayanması, risk analizi ilkelerini içermesi ve gıda kontrolünün etkinliğini ve verimliliğini sürekli olarak iyileştirmek amacıyla yeni bilimsel gelişmelere ve yeniliklere ayak uydurması çok önemlidir.

Dünya çapında her on kişiden biri kontamine gıdalardan dolayı hastalanıyor.
200’den fazla hastalık kontamine gıdaların tüketilmesinden kaynaklanıyor.
Gıda kaynaklı hastalıkların yüzde 40’ı 5 yaş altı çocuklarda rastlanmaktadır.

Her yıl 7 Haziran “DÜNYA GIDA GÜVENLİĞİ GÜNÜ” (WORLD FOOD SAFETY DAY); Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 20 Aralık 2018 tarihinde, 2019 yılından başlamak üzere 7 Haziran tarihini, “Dünya Gıda Güvenliği Günü” olarak ilan etti. Bu özel günün, gıda güvenliği konusunda farkındalık yaratması, tüketicilere, üreticilere ve devletlere bu konuya odaklanmak için bir fırsat oluşturması bekleniyor.

İkinci Dünya Gıda Güvenliği Günü (WFSD:World Food Safety Day) 7 Haziran 2020’de, gıda kaynaklı risklerin önlenmesi, saptanması ve yönetilmesine yardımcı olacak, gıda güvenliği, insan sağlığı, ekonomik refah, tarım, pazara erişim, turizm ve sürdürülebilir kalkınma konusunda farkındalık yaratma amcını taşımaktadır. WFSD ‘nin 2019’daki ilk kutlamasının başarısının ardından, bu yıl WFSD, Addis Ababa Konferansı ve Cenevre Forumu tarafından 2019’da “Gıda Güvenliğinin Geleceği” şemsiyesi altında yapılan gıda güvenliğini artırma taahhüdünün güçlendirilmesi çağrısını artırmak amacı ile gayret gösterilmesini istemektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile iş birliği içinde Üye Devletlerin Dünya Gıda Güvenliği Günü’nü kutlama halk sağlığının korunması ve güvenli gıdanın tanıtılması açısından çok önemlidir.
“Gıda güvenliği, herkesin işi” teması altında, eyleme yönelik kampanya küresel gıda güvenliği bilincini destekleyecek ve ülkeleri ve karar vericileri, özel sektörü, sivil toplumu, BM kuruluşlarını ve halkı harekete geçmeye davet etmektedir..
Gıda güvenliği hükümetler, üreticiler ve tüketiciler arasında paylaşılan bir sorumluluktur. Tükettiğimiz gıdanın güvenli olduğundan ve sağlığımıza zarar vermeyeceğinden emin olmak için herkesin çiftlikten masaya oynama rolü vardır. Dünya Gıda Güvenliği Günü boyunca, DSÖ gıda güvenliğini kamu gündeminde yaygınlaştırma ve küresel olarak gıda kaynaklı hastalıkların yükünü azaltma çabalarını sürdürmektedir. Gıda güvenliği hep gündemde tutulması gereken bir halk sağlığı gerekliliğidir.

GIDA GÜVENLİĞİ GÜNÜ TEMALARI